معرفی و بررسی عناصر معماری یزد

آنان که به معماری ایرانی علاقه دارند بخصوص از نوع سنتی آن، حتما با یزد و معماری سنتی بی نظیرش هم آشنا هستند. به جرات می توان گفت معماری یزدی شیفتگان بسیاری دارد. ممکن است بپرسید این همه محبوبیت برای چیست؟ باید بگیم یزد بی شک اولین شهر خشتی در جهان بشمار می رود و پس از ونیز ایتالیا دومین شهر تاریخی در جهان است.

یزد به واسطه قرار گیری در اقلیم گرم و خشک و در منطقه کویری ایران دارای ویژگی معماری جالبی می باشد. پس ما تصمیم گرفتیم عناصر معماری یزد را در قالب این مقاله پیش رو برای شما معرفی و بررسی کنیم تا هرچه بیشتر و بهتر با المان های معماری یزد یا همان اجزای معماری یزد این شهر بی نظیر آشنا شوید.

عناصر و اجزای معماری سنتی یزد :

همین طور که گفتیم شهر یزد به دلیل قرار گیری در یک اقلیم خاص و کویری بودن آن دارای معماری جذاب و عناصر خاصی است که توجه بسیاری را به خود جلب کرده. اگر در یزد قدم بزنید و با دید کلی به این شهر و بخصوص بافت تاریخی آن نگاه کنید؛ بادگیر ها، گنبد و مناره ها جز اولین اجزای معماری سنتی یزد است به چشم می آید.

خب حالا می خواهیم بعد از دید کلی وارد خود شهر شده و از نزدیک با معماری شهر یزد آشنا بشیم : شما در مرکز محله های قدیمی یزد مسجد، بازار، حمام، آب انبار، حسینیه، کارگاه های کوچک، لرد و جوی آب می بینید. و نکته جالب این است که اکثر خانه های قدیمی به طوری ساخته می شدند که در جهت قبله باشند.

شاخصه های معماری سنتی یزد در بافت شهری :

• فضای شهری محصور
• بافت شهری متراکم کاملا فشرده
• ساختمان بدون فاصله و چسبیده بهم
• نامنظم و باریک و سرپوشیده بودن کوچه ها
• محل استقرار خانه ها بر اساس تابش آفتاب و جهت باد
• جهت خانه ها شمال شرقی به جنوب غربی در جهت قبله

معرفی هفت تا از عناصر معماری یزد :

بادگیر

از اصلی ترین عناصر معماری یزد بادگیرها هستند و به جرات می توانیم بگوییم که یزد به شهر بادگیرها معروف است. لزوم وجود این عنصر به دلیل شرایط اقلیمی و آب و هوایی منطقه و نیاز به هوای خنک و تهویه مطبوع می باشد. و در بناهایی همچون آب انبار، خانه های مسکونی، مساجد می توانیم بادگیرها را ببینیم. برای اینکه بهتر با بادگیرها و طرز کارشان آشنا شوید به مقاله بادگیر چیست ما مراجعه کنید.

آب انبار

از دیگر اجزای معماری یزد آب انبار می باشد. البته نه فقط در این شهر بلکه با توجه به اهمیت آب و عملکرد این بنا که محلی برای ذخیره آب می باشد، می توانیم آن را در برخی از مناطق دیگر ایران نیز ببینیم. و اصولا هر جایی آب انبار باشد بادگیر نیز وجود دارد می پرسید چرا؟ اگر این سوال در ذهنتان بوجود آمده پس حتما مقاله آب انبار چیست ما را نخواندید با یک کلیک هر آنچه نیاز هست در مورد آب انبار بدانید. (تصویر – آب انبار گلشن یزد)

کوچه های آشتی کنان

یکی از شیرین ترین المان های معماری یزد؛ چرا این کوچه ها به آشتی کنان معروف است ؟ به‌ دلیل باریک بودن عرض کوچه به حدی که فقط دو نفر به سختی می توانند از آن عبور کنند و عموما در بافت قدیمی شهر قرار دارد. عرض آن به حدی کم است که دو نفر در جهت مخالف هم اگر بخواهند از کنار هم عبور کنند باید یک وری شوند و امکان گیر کردن آنها وجود دارد و این باعث ایجاد لبخند بر لب و ازبین رفتن کدورت می شود.

ساباط

این عنصر نه تنها در یزد بلکه خاص مناطق کویری است و به زبان ساده به محلی سرپوشیده در برخی از گذرگاه ها گفته می شود که برای خنک ماند در زیر آن می ایستند و از طرفی کاربرد سازه ای برای بناهای اطراف آن نیز داشته. البته در اینجا ما خیلی کلی و مختصر گفتیم که ساباط چیه و قول میدیم در یک فرصت مناسب مقاله کاملی در مورد ساباط ها برایتان منتشر کنیم.

باغ ها

بله تعجب کنید در دل کویر نیز باغ ها زنده هستند. اتفاقا یکی از پدیده ی جالبی که می توانیم در مناطق گرم و خشک و کویری بینیم وجود همین باغ هاست که انگار بهشتی گم شده را در دل کویر احیاء می کنند. از مهم ترین باغ های یزد که به ثبت جهانی نیز رسیده باغ دولت آباد و دیگری باغ پهلوان پور مهریز می باشد. (تصویر – باغ علی نقی خان در شهر تفت)

مناره و گنبد

مناره های متعددی را می توانیم در بافت تاریخی و قدیمی یزد ببینم تا جایی که حتی بزرگ‌ترین مناره دنیا برای مسجد جامع یزد می باشد پس اگر در اینجا از مناره به عنوان اجزای معماری سنتی یزد نام نمی بردیم اشتباه بزرگی بود 🙂 . علاوه بر مناره ها گنبد نیز در شهر یزد فراوان دیده می شود. کاربردش معمولا در سقف مساجد و آب انبار هاست. اگر علاقه دارید در مورد گنبدها بصورت مفصل بدانید برو روی کلمه گنبد چیست کلیک کنید 🙂 .(تصویر – مسجد جامع یزد)

خشت و گل

آخرین موردی که می توان از شاخصه های معماری سنتی یزد نام ببریم بکارگیری خشت و گل در ساخت بناهای منطقه است. معمولا در معماری ایرانی سعی بر استفاده از مصالح بومی می شود و خب در مناطقی مانند یزد خشت و گل در دسترس ترین مصالح است. و ساختمانی که با آن ساخته شده باشد در برابر اقلیم گرم و خشک و کویری سازگاری بهتر و بیشتری دارد. (تصویر – قلعه سریزد)

کلام آخر اینکه این شهر زیبا با لقب اولین شهر خشتی دنیا و معماری بی نظیرش که مورد توجه ایرانیان و حتی علاقه مندان به آن در خارج از کشور قرار گرفته است؛ دارای شاخصه ها و اجزای معماری سنتی خیره کننده ای است. و به دلیل اهمیت موضوع سعی کردیم توسط این مقاله اجزای معماری سنتی یزد یا همان المان های معماری یزد را به شما معرفی کنیم.

بنابراین ابتدا عناصر معماری یزد و یا همان شاخصه های معماری سنتی یزد را نام بردیم و برخی از آنها دارای مقاله ای مجزا بودند که شما را برای خواندن آنها هدایت کردیم و برخی دیگر هنوز مطلبی در موردشان منتشر نکردیم اما قول دادیم بزودی این کار را انجام دهیم. و در نهایت اگر باز هم ابهاماتی برایتان وجود داشت برای رفع آنها ما در ارتباط باشید.