آتشکده چیست ؟ آشنایی با آتشکده های ایران
موضوع جذاب دیگه ای که می خواهیم در موردش صحبت کنیم یکی از بناهای مذهبی که از قرن های گذشته در سرزمین ایران وجود داشته و هنوز هم پابرجاست و آن بنا آتشکده می باشد. این بنا در معماری ایرانی جایگاه خاصی دارد و همواره مورد توجه علاقه مندان و دوستداران بوده و هست. آیا اصلا می دونید آتشکده چیه ؟
در مقدمه این مقاله پیش رو که با عنوان آتشکده چیست ؟ می باشد می توانیم به طور مختصر و کلی بگوییم که امروزه این بنا در واقع معبد زرتشتیان به حساب می آید. اما برای اطلاعات بیشتر و کامل تر نسبت به این بنا و آشنایی با آتشکده های ایران از شما دعوت می کنیم تا با معماریفا همراه باشید.
حالا ببینیم اصلا آتشکده چیه ؟
امکانش هست تا به حال در ایران آتشکده دیده و یا اینکه اسمش را شنیده باشید و دوست داشته باشید بدانید آتشکده چیست؟ در گذشته همواره آتشی در یک مکان روشن بود و اغلب مردم برای مصارف شخصی و بردن آتش و استفاده از آن در اجاق خانه خود به آنجا می رفتند و آتش میگرفتند که این مکان خانه آتش یا همان آتشکده نام داشت.
خب پس اینطور به نظر می رسد که آتش، روشنایی و گرما نقش مهمی را در زندگی مردمان آن زمان داشته است. و شاید خودتان هم تجربه کردید که نشستن در کنار آتش لذت خاصی دارد. در گذشته نیز به توجه به شرایط زندگی انسان ها این لذت قطعا خیلی بیشتر بوده است. پس به مرور آتشکده به محلی جهت گردهمایی و جشن ها تبدیل شد.
ازین رو رفته رفته علاقه انسان ها به آتش بیشتر شد تا جایی که در بین پیروان آیین زرتشت آتش بسیار مقدس شمرده شده است. بعدها اتشکده به معبد زرتشتیان تبدیل شد و آتش را در یک جای مخصوص ازین معبد قرار داده و آیین های مذهبی خود را در مقابلش انجام میدهند. مهم ترین این آیین ها خواندن اوستا و گاتها می باشد.
عموما ساختمان آتشکده های ایران چه شکلی هستند ؟
آتشکده ها در گذشته
اصول ساخت نیایشگاه ها و معبد زرتشتیان در قدیم اینگونه بوده است که : گنبد خانه ای در وسط و راهرویی در اطراف آن می ساختند و در ابتدای ورود به نیایشگاه پادیاو یا جایگاهی جهت شستشو وجود داشته است. دلیل وجود گنبد در آتشکده چیست ؟ باور زرتشتیان بر این است که آتش از تابش خورشید دور باشد و در مکانی مسقف قرار گیرد.
گبندخانه ها در معبد زرتشتیان به صورت چهار طاقی بوده یعنی یک چهار ضلعی که در چهار جهت آن ستون است و روی آن نیز گنبد قرار میگیرد (چنانچه علاقه دارید در مورد گنبدها بیشتر بدانید مقاله گنبد چیست معماریفا را بخوانید). از چهار جهت باز است که معمولا در یک یا دو جهت آن ایوان قرار داشته که آن هم از نوع سرپوشیده بود. به این نوع اتشکده ها که خاص دوره ساسانی می باشد؛ چهارطاقی می گویند. (تصویر زیر پلان چند چهارطاقی است).
برای بزرگنمایی تصویر رو عکس کلیک کنید
آتشکده های ایرانی که از گذشته بجا مانده اند صرفا محدود به یک نوع چهار ضلعی نیستند بلکه دارای انواع دیگر نیز می باشند. مانند بناهای هشت گوشه و دارای هشت درگاه که علاوه بر فضای اصلی دارای چند اتاق اضافی به شکل هشت ضعلی نیز بودند. نمونه های چهار ضلعی و هشت ضلعی از آتشکده ها معمولا دارای قدمت بسیار است.
در گذشته محل قرار گیری آتش در زیر گنبد بود اما بعدها آتش از مرکزیت دور شد و امروزه ضمن اینکه بنای آتشکده ها دچار تغییر چشم گیری شد. آتش نیز به اتاقی دور از دسترس افراد عادی انتقال پیدا کرده و فقط موبدان می توانند به آن دسترسی داشته باشند.
آتشکده ها در زمان معاصر
اما امروزه بنای اکثر آتشکده ها دچار تغییرات چشم گیری شده اند. اصلی ترین تغییر موجود در بنای آتشکده چیست ؟ در گذشته محل قرار گیری آتش در زیر گنبد و در مرکز اصلی بنا بود اما بعدا این آتش از مرکزیت دور شد و به اتاقی دور از دسترس افراد عادی انتقال پیدا کرده و فقط موبدان می توانند به آن دسترسی داشته باشند.
عموما ساختمان ها به شکل مستطیل ساخته می شوند. گنبد هم به شیوه قدیمی نیست و آن هم به شکل مستطیل در آمده است. همچنین جایگاهی مناسب جهت اجرای مراسمات مذهبی تعبیه شده که در کنار محل قرار گیری آتش مقدس بوده اما کاملا مجزا از آن است. چه در آتشکده های قدیمی و چه دوران معاصر قرینه بودن را در پلان بنا رعایت میکنند.
عمده مصالح بکار رفته در بنای آتشکده چیست ؟
در قدیم برای ساخت آتشکده عموما از مصالح بوم آورد استفاده میشد. حالا منظور از بوم آورد بودن مصالح بکار رفته در بنای آتشکده چیه ؟ یعنی در ساخت بناها از مصالح بومی هر منطقه استفاده می شده است. عموما مصالح بکار رفته در بنای قدیمی آتشکده چیست ؟
- پی سازی توسط سنگ لاشه
- استفاده از خشک و آجر در گنبد
- استفاده از خشت و آجر برای دیوار ها
- استفاده از سنگ مرمر برای ستون ها
- اشتفاده از سنگ و چوب برای سقف بنا
- گوشه سازی های چوبی برای زیر گنبد ها
- استفاده از خشت خام در قسمت دورنی بنا
- استفاده از آجر های پخته در قسمت بیرونی بنا
- استفاده از تیر و تیرچه چوبی درون دیوارها برای استواری بیشتر بنا
و اما در دوران معاصر مصالح بکار رفته در بناهای جدید آتشکده چیست ؟ معمولا از مصالح جدید و رایج هر منطقه ای که بنا در آن ساخته میشه استفاده می کنند.
آتشکده های ایران
قبل از ورود اسلام در سرزمین ایران بدلیل رایج بودن آیین زرتشت بین ایرانیان آتشکده های زیادی در این سرزمین وجود داشت اما پس از مسلمان شدن ایرانیان توجه به اتشکده ها کم شد. بطوریکه برخی از آنها تبدیل به مسجد شدند و تعدادی هم به دلیل عدم توجه و بر اثر عوامل طبیعی آسیب دیده و رو به ویرانی رفتند. اما با این وجود هنوز هم اتشکده هایی سرپا هستند.
معرفی چند آتشکده مشهور
چهار طاقی نیاسر
طبق شواهد این بنا مربوط به اواخر دوران اشکانی و یا اوایل ساسانی می باشد. و کاربردهای متفاوتی را برای این بنا ذکر کرده اند از جمله: بنای یادبود، نشانی برای راهیابی، مقبره بزرگان، آتشگاه یا همان آتشکده. اما آنچه از این بنا به ثبت رسیده به عنوان آتشکده نیاسر است که در تاریح 21 آبان ماه 1317 (شماره ثبت 316) که جز یکی از آثار ملی ایران ثبت شده است.
این بنا دارای قاعده ای مربعی است اما به صورت دقیق باید بگیم که چهار طاقی نیاسر در واقع به شکل ذوزنقه با اضلاع حدودا 12 متری می باشد. و از مصالحی مانند ملات گچی و سنگ های آهنی و رسوبی استفاده شده است. تناسبات هندسی منحصر بفرد، طاق های زیبا بدون قالب پیش ساخته و چگونگی تبدیل پلان مربع بنا به دایره در گنبد آن از خصوصیات بینظر معماری این بناست.
آتشکده یزد
از گذشته تاکنون زرتشتیان زیادی ساکن یزد بوده و هستند ازین رو در این شهر می توان آتشکده های زیادی دید که یکی از آتشکده هایی که هم اکنون نیز فعال است و علاوه بر عملکرد مذهبی آن گردشگران نیز می توانند از آن بهره ببرند آتشکده یزد می باشد.
معروف ترین ویژگی این آتشکده چیه ؟ وجود آتش با عمری بیش از 1500 سال است. البته قدمت خود آتشکده به این اندازه نیست ولی این آتش بدون اینکه خاموش شود طی سالیان دراز و ماجراهایی به اینجا رسیده است.
آغاز ساخت بنای آتشکده یزد در سال 1313 اما آتش مقدس 1500 ساله در سال 1318 به این بنا منتقل شده است. در این بنا از مصالح بومی منطقه که در زمان ساخت بنا رایج بوده مانند خشت و آجر استفاده شده است و معماری آن نیز تاثیر گرفته از معماری دوره هخامنشی و همچنین هندی به دلیل کمک هایی که از هندوستان جهت ساخت بنا دریافت شده بود.
جزئیات معماری بنای آتشکده یزد :
- نگاره فروهر سردر بنا (از نمادهای زرتشتیان که ساخته دست هنرمندان یزدی است)
- حوض روبه روی ساختمان اتشکده (هم بجهت زیبایی و هم از ملزومات آتشکده هاست)
- فاصله 1/40 سانتی متری بنای اصلی از سطح زمین سبب بوجود آمدن راه پله زیبایی شده
- وجود اتاقی دور از تابش خورشید جهت نگهداری آتش مقدس و اتاق هایی برای نیایش در اطراف آن
- ستون های ورودی بنا که در قسمت پایه دارای گل های زیبای که توسط هنرمندان اصفهان تراشیده شده
- تالار ورجاوند (در سال 1318 توسط جمشید امانت ساخته اما سال 1381 تخریب و سپس توسط پرویز ورجاوند بازسازی شد) امروزه این تالا تبدیل به نمایشگاهی جهت آشنایی بیشتر با آداب دینی و سنت های زرتشتیان شده
- آب انبار آتشکده یزد که درست در زیر تالار ورجاوند قرار دارد و هم زمان با همین تالار ساخته شده است. اگر هنوز مقاله آب انبار چیست ؟ معماریفا را مطالعه نکردید، می توانید وارد لینک مربوطه شوید تا با آب انبارها بیشتر آشنا شوید.
خب اینم یه مقاله دیگه با عنوان آتشکده چیست ؟ امیدواریم این مقاله برای شما جذاب بوده باشه و به طور کامل تونسته باشیم حق مطلب برای شما ادا کرده باشیم و پس از مطالعه این مطالب متوجه شده باشید آتشکده چیه ؟ و ما سعی کردیم چند نمونه از آتکشده های ایران را هم برایتان معرفی کنیم تا بتوانید بیشتر و بهتر با این نوع از معبد زرتشتیان آشنا شوید.
