ایوان چیست ؟ و مفهوم آن در معماری

همینطور که از عنوان مقاله پیداست امروز می خواهیم بدانیم ایوان چیست ؟ واژه ای که شاید بارها به گوشتان خورده باشد و یا با بناهایی سروکار داشته و دارید که فضایی تحت عنوان ایوان دارند. گول همین سادگیش را نخورید چرا که ممکن است به طور تخصصی و دقیق ندانید معنی ایوان چیست و یا کاربرد دقیق ایوان در معماری چیه. اگر علاقه دارید هر چیزی که نیاز هست در مورد ایوان‌ها بدانید این مطلب را تا پایان بخوانید.

معنی ایوان چیست ؟

ایوان به بخشی بیرونی ولی متصل به بنا گفته می شود که ورود و خروج به بنا از طریق آن انجام می شود و معمولا از یک یا چند طرف باز است. عموما این فضاها دارای سقف می باشند و رو به سمت حیاط هستند. ایوانها با توجه به ساختارشان معمولا بدون ستون می باشند. حالا شاید بگویید خصوصیاتی که گفته شد با ایوان‌هایی که معمولا میبینید یا دیده اید تفاوت دارد! بله قطعا همینطوره چون این یک تعریف اصیل و جامع در رابطه با ایوان‌هاست. ابدا قرار نیست همیشه همه چیز ثابت باقی بماند.

تاریخچه وجود ایوان در معماری ایرانی

ایوان قدمت بسیار زیادی در معماری ایرانی دارد به طوریکه از هزاره های اول و یا دوم قبل از میلاد مسیح نمونه هایی از وجود ایوان در تپه حسنلو یافت شده است. با گذر زمان در بناهای متعدد ایوانها وجود داشتند اما از زمان اشکانیان این عنصر معماری رنگ و بوی جدید به خود گرفت و رواج بیشتری پیدا کرد و تا به امروز ما اشکال مختلف آن را در بناهای جدید می بینیم.

شکل ابتدایی آن از یک جهت باز و سه جهت دیگر بسته بوده است. دقیقا به شکل یک تو رفتگی در دیوار بنا احداث می شد اما به مرور زمان دچار تغییراتی شد تا به ما رسید و شکل امروزیش را پیدا کرد. پیش از اسلام ایوانها مختص خانه‌ های ثروتمندان، بناهای مذهبی و ساختمان‌های حکومتی بوده و با ورود اسلام این عنصر به معماری مساجد و مقابر اسلامی نیز اضافه شد.

دلایل اهمیت ایوان در معماری ایرانی چیست ؟

در این بخش می خواهیم بدانیم دلیل وجود ایوان چیست و به چه علت شاهد فراوانی ایوان در معماری ایرانی هستیم. پس با ما تا انتهای این قسمت همراه باشید. معماری در هر منطقه بر اساس شرایط محیطی که اقلیم و آب و هوا نیز شاملش می شود شکل میگیرد. از آنجایی که بیشتر مناطق ایران دارای آب و هوای نسبتا گرم و همچنین بخشی دیگر دارای رطوبت بسیار بالایی است وجود فضاهای باز اطراف خانه برای گردش هوا و ایجاد هوای خنک و مطبوع بسیار ضروری است.

علاوه بر اینها چون ایوان‌ها محل مناسب جهت تعامل انسان ها با یکدیگر انجام فعالیت های اجتماعی خاصی و همچنین تعامل با محیط بیرون می باشد. فضایی مطلوب جهت ارتباط میان فضای بسته و باز ایجاد کرده که در روحیه و حس نشاط و سرزندگی بخصوص در مناطقی که دارای سرسبزی چشم‌نوازی هستند ایجاد می کند. در مناطق گرم و خشک نیز با کمی خلاقیت و ایجاد فضای سبز در حیاط محیط مناسب ‌و روح‌نوازی فراهم می شود.

نکته دیگری که در بحث اهمیت ایوان در معماری ایرانی باید بگوییم؛ مهم ترین عملکرد ایوان ورودی و خروجی به بنا هست و در بناهای غیر مسکونی ایوان و به دنبال آن سردر ورودی اولین بخشی از هر بناییست که به چشم می آید. علاوه بر اینها در بحث ایوان یا ایوون خونه ها هم پس از سردر، در ورودی و حیاط این ایوون است که به چشم می آید. بنابراین همیشه سعی داشته و دارند که بهترین و عالی‌ترین تزئینات را برای این قسمت بنا قرار دهند.

انواع ایوان از نظر ظاهر و پوشش سقف

• ایوانهایی با سقف صاف و تیرپوش : ابتدایی ترین شکل ایوان هاست و نمونه هایی ازین ایوان در تپه حسنلو که به هزاره اول قبل از میلاد می رسد وجود دارد.
• ایوانها با سقفی به شکل منحنی یا به اصطلاح طاق پوش : این نوع ایوانها از دوره اشکانیان به بعد رواج پیدا کرده و تا قبل از این دوره سقف ایوانها به صورت صاف و تیرپوش بوده است.
• ایوانهای ستون‌دار و ترکیبی (طارمه یا طارما) : منشاء بوجود آمدن این نوع ایوان هم باز به دوره اشکانی برمیگردد و نمونه ای از آن‌را می توان در ترکمنستان و شهر عشق آباد دید. (در زیر نمونه‌ای از این نوع ایوان را میبینید)

انواع ایوان از نظر پلان

علاوه بر تقسیم بندی از نظر شکل ظاهری؛ ایوانها بر اساس پلان نیز بر چند نوع مختلف هستند : محوری، چرخشی، مرکزی. ایوان‌ها در بناهای قدیمی به صورت تک دو یا چهار ایوانی بوده اند که نمونه هایی از آن را می توان در بناهای مساجد قدیمی نیز دید. ایجاد بناهای چند ایوانی‌ در قدیم بسیار ارزشمند بوده است.

مصالح رایج در ساخت ایوان چیست ؟

در قدیم برای امر ساختمان سازی استفاده از مصالح بومی و در دسترس هر منطقه ای رایج بوده است. در اقلیم های گرم و خشک از خشت، گل، آجر و برای تزئینات نیز از انواع گچبری ها و آینه کاری ها بکار برده می شد. اقلیم های معتدل و مرطوب استفاده از کاه‌گل و چوب مرسوم بوده و در مناطق سرد و کوهستانی نیز سنگ بیشتر در دسترس بوده است. گاهی نیز دیده شده از مصالح ترکیبی نیز استفاده شده است. در بناهای امروزی نیز استفاده از مصالح جدیدی مانند بتن، سیمان، آجر و انواع سنگ ها تزئینی مرسوم است.

ایوانها را در چه بناهایی می توان دید ؟

در گذشته کاخ ها، بناهای حکومتی، عبادتگاه ها، مقابر و بناهای مسکونی دارای ایوان بوده اند اما در معماری معاصر بحث خیلی متفاوت شده است. بناهای زمان حال که تحت تاثیر شدید معماری مدرن قرار گرفته دیگه کمتر اثری از معماری سنتی ایرانی دارد و ساختن برج و آپارتمان جای بناهای جذاب گذشته را گرفته است. ولی هنوز در بناهای مسکونی که به شکل ویلایی ساخته می شوند می توان ایوانهای زیبایی که از ترکیب معماری سنتی و مدرن به وجود آمده را ببینیم.

البته مطالبی که در بند قبلی گفتیم باعث نمیشه ما از شناخت ایوون ها غافل بشیم بخصوص که این عنصر در بسیاری از بناهای قدیمی از گذشته هنوز برای ما به یادگار هستند. مخصوصا ایوان در مساجد و ایوون خونه های قدیمی بخصوص شمال کشور که به دلیل مسئله رطوبت ایوون در خونه ها اهمیت زیادی دارد و نیز در مناطق گرم خشک که بازهم وجودش الزام اقلیمی دارد.

چند نمونه زیبا از ایوان در معماری

طاق کسری

این بنا در کشور عراق قرار دارد و به ایوان مدائن مشهور است و از بی نظیر ترین شاهکارهای معماری ایرانیست. ایوان این بنای دوره ساسانی پهنایی حدود 43 و ارتفاعی به بلندای 30 متر دارد. با توجه به اینکه این بنا طی سالیان دراز دستخوش حوادث و دست درازی های گوناگونی بوده و بخشی از آن نیز تخریب شده اما هنوز شکوه و جاودانگی خود را دارد.

خانه عامری ها

این خانه بزرگ و زیبا در کاشان قرار دارد و یکی از بناهای سنتی زیبا بجا مانده از دوره زندیه می باشد که بعدها در دوره قاجار توسعه پیدا کرده و به شکل امروزی آن درآمده است. ایوان های زیبا این بنا یکی از معروف ترینهاست که در زیر تصویر یکی از آنها را می بینید و امروزه این بنا به اقامتگاه برای گردشگران تبدیل شده است.

مسجد جامع گوهرشاد

این بنا مربوط به دوره تیموریست و بعلت گسترش حرم مطهر امام رضا (ع) این مسجد امروزه جزئی از این حرم به‌ حساب می آید. این بنا یکی از نمونه های مساجد چهار ایوانیست که در چهار جهت این بنا قرار دارد مشهورترین و بزرگترین ایوان این مسجد که در جهت قبله قرار گرفته ایوان مقصوره نام دارد. شما تصویر این ایوان را در زیر می توانید مشاهده کنید.

ایوان بخش جذاب معماری ایرانیست که در درجه اول انجام ورودی و خروجی هر بنایی با هر کاربری از طریق ایوان امکان پذیر است و اینکه کاربری خوبی در بناهای مانند مساجد و خانه‌ها دارد و در اقلیم های مختلف حضورش کاملا حس می شود. امیدواریم توانسته باشیم با انتشار مقاله ایوان چیست ؟ معنی ایوان را به‌خوبی برایتان شرح دهیم. این قول را می دهیم که در آینده نزدیک شما را بیشتر با مفهوم ایوان در بناهای گوناگون از جمله مساجد و خانه های اقلیم های مختلف کشورمان آشنا کنیم.